كاربرد سلول بنيادی در پزشكی امروز

سلول‌ های بنیادی، با وجود کاربرد بسیار در درمان بیماری‌ های گوناگون، به دلیل داشتن مزایا و معایب بسیار، هنوز به بررسی بیشتر نیاز دارند.

به گزارش ایسنا، بیش از یک دهه پیش، رشته پژوهشی جدیدی موسوم به "درمان سلول بنیادی" (Stem Cell Therapy) در علم پزشکی ظهور کرد. در آغاز این باور وجود اشت که سلول‌های بنیادی، قابلیت تفکیک دارند اما با انتشار پژوهش‌ های جدید در مورد توانایی سلول‌ های بنیادی در تمایز بافت‌ های گوناگون سلولی موجب شد این راهبردها دوباره برنامه‌ ریزی شوند. اساسا، امکان پیوند این سلول‌ ها به اندام‌ های آسیب دیده، بسیاری از پژوهشگران را به درک کاربرد آنها تشویق کرده است.

سلول بنیادی چیست؟
یاخته بنیادی یا بن‌یاخته، یاخته‌ای با توانایی تقسیم بالا است که هنوز تقسیم نشده‌ اند. یاخته‌ های حاصل از تقسیم بُن‌یاخته‌ ها، یاخته بنیادی بیشتری می‌ سازند و می‌ توانند به انواع مختلف یاخته‌ های دیگر تغییر یابند و ممکن است در مسیر این تغییر، برخی مانند یاخته‌ های عصبی، قابلیت تقسیم شدن را از دست بدهند.

اهمیت سلول‌های بنیادی
در دهه‌ های اخیر، پژوهش‌ های بالینی با توجه به مزایای درمان با استفاده از سلول‌ های بنیادی، رشد چشمگیری داشته است.

امیدوارکننده‌ ترین نکته در درمان با سلول‌ های بنیادی و درمان‌ های مشابه این است که به بیماران مبتلا به دردهای مزمن و جراحات دشوار، درمان بدون دارو یا جراحی‌ را ارائه می‌ دهند.

امروزه، پژوهشگران روش‌ هایی برای به کارگیری سلول‌ های بنیادی برای شرایط مزمنی چون بیماری قلبی، بیماری‌ های عصب مغزی و دیابت به کار می‌ گیرند.

متداول‌ ترین استفاده درمان‌ های سلول بنیادی، کنترل درد است.

این درمان، تزریق سلول‌ های بنیادی در حدود عصب‌ ها، تاندون‌ ها، مفاصل و بافت عضلانی دردناک و آسیب دیده را شامل می‌ شود.

بیماری‌ های در حال بررسی
از میان بیماری‌ هایی که درمان آنها با سلول‌ های بنیادی در حال بررسی است، می‌ توان به چند مورد اشاره کرد:

آلزایمر
"بیماری آلزایمر" (AD)، یکی از متداول‌ ترین علل فراموشی است. به رغم دهه‌ ها پژوهش در مورد آلزایمر، هیچ درمان استانداردی برای این بیماری وجود ندارد و داروهایی که در حال حاضر تایید شده‌ اند، تنها به تسکین علائم بیماری کمک می‌ کنند.

پژوهشگران امیدوارند که بتوانند با استفاده از سلول‌ های بنیادی، بافت‌ های آسیب‌ دیده را بازسازی کنند و در حال حاضر، به آزمایش آنها روی اختلالات مربوط به مغز مانند آلزایمر، "اسکلروز جانبی آمیوتروفیک" (ALS) و بیماری "پارکینسون" (PD) پرداخته‌ اند.

سرطان
غیرفعال کردن "سلول‌ های سرطانی بنیادی" (CSCs)، برای درمان تومور پس از پرتودرمانی بسیار مهم است.

سلول‌ های سرطانی بنیادی، سلول‌ های تومور هستند که قابلیت نامحدود تقسیم سلولی و توانایی دوباره جمع کردن کل تومور را دارند. این سلول‌ ها، نقش محوری در رشد، پیش‌روی و بازگشت تومور پس از درمان ایفا می‌ کنند. این تعریف بدین معناست که سلول‌ های سرطانی بنیادی باید برای ریشه‌کن کردن دائمی تومور، غیرفعال شوند.

سلول‌ های سرطانی بنیادی، به خاطر اهمیت‌شان در درمان تومور می‌ توانند برای بهینه سازی درمان‌ های ضدسرطان، مورد استفاده قرار گیرند.

دیابت
شایع ترین دلیل دیابت، عدم توانایی در ساخت مقادیر کافی انسولین است.

راهبردهای موفقیت‌آمیز برای درمان دیابت، باید عملکرد سلول‌ های بتای پانکراس که توسط سیستم ایمنی از بین می‌ روند بازگردانند و بر تخریب سلول‌ های تولیدکننده انسولین غلبه کنند.

پژوهش‌ های اخیر نشان داده‌اند می‌ توان به کمک سلول‌ های بنیادی، تولید انسولین را در بیمارانی که از دیابت رنج می برند افزایش داد. محققان سعی داشته‌ اند سلول‌ های بنیادی انسانی را به سلول‌ های تولید کننده انسولین تبدیل کنند که می‌ توان آنها را به بیمارانی دیابتی پیوند زد. این کار، راه را برای رمان موثر سلول‌ های دیابت هموار خواهد ساخت.

پارکینسون
"بیماری پارکینسون" (PD)، همان لرزش در وضعیت استراحت است که شیوع آن بیشتر در سنین پیری است اما در جوانان هم دیده می‌ شود. این بیماری بر اثر از بین رفتن سلول‌ های ترشح‌کننده ماده‌ای به نام دوپامین (که یک انتقال دهنده عصبی) است رخ می‌ دهد. بیماری پارکینسون، نورون‌ هایی را که تولید ناقل دوپامین می‌ کنند، از بین می‌برد که این امر موجب اختلالات حرکتی در افراد می‌ شود.

پژوهش‌ های اخیر نشان می‌ دهند که ممکن است پیوند سلول‌ های بنیادی عصبی از سیستم عصبی مرکزی در برابر آسیب التهابی به مکانیزم این قسمت پیشگیری کند. درمان با استفاده از سلول بنیادی، در صورت اثبات شدن، یکی از موفقیت‌آمیز روش‌ ها برای درمان بیماری پارکینسون خواهد بود.

بیماری هانتینگتون
"بیماری هانتینگتون"(HD) در اثر جهش در ژن کد کننده پروتئین هانتینگتون ایجاد می‌ شود. از علائم بیماری هانتینگتون می‌ توان به کاهش شدید کنترل عضلانی، اختلال هیجانی و تداخلات آسیب‌شناختی (پاتولوژی) در یاخته‌ های مغز اشاره کرد. این بیماری مربوط به عصب مغزی است و الگویی عالی برای درمان جایگزین سلول ارائه می‌ دهد.

بیشتر بیماری‌ های مربوط به عصب مغزی، در حال حاضر غیرقابل درمان هستند و غالبا، درمان‌ هایی که قادر هستند عوامل بیماری‌زای اصلی را تحت‌تاثیر قرار دهند، نیاز به زمان زیادی دارند.

این موضوع، راهبردهایی مانند درمان جایگزینی سلولی را مورد توجه قرار می‌ دهد. به همین علت، در دو دهه گذشته علاقه زیادی نسبت به درمان بیماری هانتینگتون با روش جایگزین کردن سلول، ایجاد شده است.

مزایا و معایب استفاده از سلول‌های بنیادی
ایمنی و کارآیی استفاده از سلول‌ های بنیادی به دست آمده از خون یا مغز استخوان برای بازسازی سلول‌ های بنیادی خون‌ساز، اثبات شده است.

علاوه بر این، سلول‌ های بنیادی خون‌ساز و سلول‌ های بنیادی به دست آمده از منابعی مانند بافت چربی، برای درمان بیماری‌ های ارتوپدی، عصبی و دیگر بیماری‌ ها استفاده می‌ شوند.

به رغم فقدان شواهد کافی در مورد آزمایش‌ های بالینی کنترل‌شده، برخی پزشکان بر این باورند که سلول‌ های بنیادی، ظرفیت منحصربه‌فردی در بازگرداندن سلامتی دارند زیرا این سلول‌ها می‌ توانند محیط اطراف را احساس کنند و به گونه‌ ای عمل کنند که هر تقصی برطرف شود.

نظریه دیگر این است که انجام آزمایش‌ های کنترل شده و استاندارد های منظم برای چنین درمان‌ های امیدوارکننده‌ ای، برای همه حامیان صنعتی، پیچیده است؛ بنابراین استفاده گسترده از این سلول‌ ها در آزمایش‌ های بالینی، مورد نیاز است.

هوادران هر دو نظریه، معتقدند که درمان با استفاده از سلول‌ های بنیادی، نسبتا ایمن است.

این نظریه که سلول‌ های بنیادی، ذاتا قادر به احساس کردن محیطی که به آن وارد می‌ شوند، هستند و محل‌ هایی مانند غضروف زانو را که نیاز به ترمیم یا جایگزینی دارند، مشخص می‌ کنند، بر پایه شواهد علمی نیست.